35 Linux Komutu ile Bilgisayarı Anlamak ve Yönetmek

Linux dağıtımları, Windows’un kolay arayüzüne ve basit çalışma mantığına alışanlar için en başta bir uzay gemisini yönetmek gibi görünebilir. Oysa basit birkaç kod ile Linux daha önce hiç olmadığı kadar basit ve anlaşılır hale gelecek kadar da stabil. Bununla beraber kullandığınız bilgisayarın aslında neyi nasıl yaptığını, iş sürecini kavramak da yaşayacağınız sorunları daha kolay çözmenizi sağlayacaktır.

Linux’un Ortaya Çıkışı ve Linux Dağıtımları

1991 yılında Linus Benedict Torvalds tarafından GNU Kamu Lisansı ile açık kaynak şekilde yayınlanan Linux’un bugün kelimenin tam anlamıyla binlerce farklı dağıtımı var. Öyle ki evinizde Linux Kernel’ini (çekirdeğini) kullanarak sıfırdan bir Linux dağıtımı geliştirebilirsiniz. Burada işlerin karıştığını düşünebilirsiniz ama öyle değil; uzun yıllardır güncelleme desteği olan ve sürekli geliştirilen dağıtımlardan birini seçerek ilk Linux deneyiminizin sağlıklı geçmesini sağlayabilirsiniz. İşte en çok kullanılan Linux dağıtımları:

• Ubuntu
• Linux Mint
• Arch Linux
• MX Linux
• Manjaro
• Fedora
• Elementary OS
• Steam OS
• openSUSE
• Deepin

Her dağıtımın çalışma mantığı temelde aynı olmakla birlikte uygulamaları çalıştırmak için kullandıkları paketleyici türleri, masaüstü ortamları ve geliştirilme amaçları değişiyor. Yeni başlayacak olanlar için Ubuntu dağıtımı önerilendir. Windows arayüzüne benzemesi nedeniyle bir başka önerilen dağıtım da Linux Mint’tir. Ancak kendinizi kısıtlamayın, eğer açık kaynağın özgür dünyasına girecekseniz, özgür düşünmeli ve kendi özgün kullanım amaçlarınıza göre bir dağıtım seçmelisiniz. Bunun için https://distrowatch.com/ web sitesinde son zamanların en popüler dağıtımlarını inceleyebilir, sağladıkları avantaj ve dezavantajları görebilirsiniz.

Temel Komutlar ile Bilgisayarınız ile İletişim Kurmak

Bugün yapay zekanın, yani kodlar ve komutlarla çalışan bir cihazın insana ne kadar yakınlaştığından bazen endişe, bazen şaşkınlıkla bahsediyoruz. Gelecekte hayatımızın daha da içinde olacak olan makineler ile nasıl iletişim kurabileceğinizi öğrenmenin ilk adımı, temel Linux komutları olacak. Komut yazmak ile bir uygulamaya çift tıklamak arasındaki tek fark, birinin diğerinden daha kısa ama az bilgilendirici olması. Yeni şeyler keşfetmek için bazen uzun ve bilmediğimiz yoldan yürümemiz gerekir. Bilgisayarınızın konuştuğu dili öğrendiğinizde siz de ona yanıt verebilir, dahası o bir bilgisayar olduğu için sizin dediklerinizi yapmak zorundadır. İşte uzaya roketler gönderen, milyarlarca web sitesine hayat veren, Android telefonların, akıllı nesnelerin ve çok daha fazlasının arkasındaki gücü kontrol etmenizi sağlayacak kodlar…

Mutlaka Öğrenmeniz Gereken 35 Temel Linux Komutu

Komutlara hemen geçmeden önce Linux’un nasıl çalıştığına dair kritik bir bilgiye daha ihtiyacınız var. Linux’a virüs bulaşamadığına dair bir şeyler biliyor olabilirsiniz. Elbette Linux’a yönelik virüsler var ancak bunlar öylesine etkisiz ve sayıca azlar ki, sıradan bir Linux kullanıcısı bilgisayar virüslerinin varlığını unutabiliyor. Bunun sebebi; Linux’un bilgisayarı kullanan kişiye tüm yetkileri vermemesi ve dosya bölümlerinin her birinin ayrı ayrı şifrelenmesi. Böylece herhangi bir virüs bilgisayarınıza bulaşsa dahi yayılmak istediği her yeni bölümde sizden doğrulama şifresi girmenizi istemek zorunda. Kendi bilgisayarınızı yok etmek gibi bir amacınız yoksa bir virüsün sizden izinsiz ve habersiz yayılabilmesi mümkün değil. İşte bu kritik fark hem virüslerin işletim sistemlerindeki süreçlerini, hem de Linux özelinde komutların çalışma mantığını değiştiriyor.

Komutları yazabilmek için CLI terminaline erişmeniz gerekiyor. Bunun için CTRL+ALT+T kısayolunu kullanabilir veya menüden Uçbirim isimli uygulamayı açabilirsiniz. 

1- sudo komutu

Linux cihazınıza herhangi bir uygulama yüklemek, kaldırmak yada güncellemeleri indirmek isterseniz yönetici iznine ihtiyacınız var. Bu nedenle herhangi bir işlem yaparken komutun başına sudo ibaresini çok sık şekilde eklemeniz gerekecek.

Örnekler:

sudo su (terminali yönetici seviyesine getirir, böylece sonraki komutlarda sudo yazmanız gerekmez)

sudo apt update (kütüphane güncelleme komutu)

sudo apt install paket-adı (uygulama yükleme komutu)

sudo apt autoremove (uygulama ihtiyacı kalmamış kitaplıkların temizlenmesi komutu)

2- cd komutu

Açılımı “change directory” olan cd komutu terminalinizde düzenleme yapmak istediğiniz klasöre gitmenizi sağlar ve yine en çok kullanılan komutlardan bir tanesidir. cd komutu ile eriştiğiniz klasörde bulunan dosyaları görebilir, seçebilir ve terminal aracılığıyla düzenleyebilirsiniz.

Örnekler:

cd (direkt olarak belirttiğiniz klasöre gidilmesini sağlar.)

cd.. (iki nokta ile bulunduğunuz klasörün bir üst klasörüne gidilmesini sağlar.)

cd- (tire işareti ile bir önceki klasöre geri gitmenizi sağlar.)

3- pwd komutu

İşlemleriniz esnasında şuan hangi dizinde düzenleme yaptığınızı öğrenmek için kullanılan Linux komutu. Çıktısı şu şekilde olabilir: /home/r10/blog/ipuclari

4- ls komutu

Bir klasörün içindeki alt klasörleri ve dosyaları listelemenizi sağlayan ls komutu, cd komutu ile birlikte oldukça faydalıdır. Öncesinde cd komutu ile bir dizine ulaştıysanız tek başına yazabilir veya örnekteki gibi incelemek istediğiniz dizini ls komutunun sonrasına yazabilirsiniz.

Örnek:

ls /home/r10/blog/ipuclari

5- cat komutu

Yeni bir dosya oluşturmak, var olan dosyaları görüntülemek ve birbirleri ile bağlamak için kullanılan bir komuttur. Herhangi bir uzantıda dosya yaratabilirsiniz ancak genellikle TXT uzantılı metin dosyaları oluşturmada kullanılır. Aynı zamanda cat komutu ile TXT dosyasının içeriğini değiştirebilir, baskıya uygunluğunu kontrol edebilir veya içeriğini bir başka dosyaya aktarabilirsiniz.

Örnekler:

cat > metinbelgesi.txt (bulunulan dizinde metinbelgesi.txt dosyasını oluşturur.)

cat metinbelgesi.txt (belirtilen dosyanın içeriğini görüntüler.)

cat metinbelgesi.txt > metinbelgesi2.txt (içeriği bir dosyadan diğerine bağlar.)

cat -s metinbelgesi.txt (dosyadaki satır başlarını birleştirir.)

tac metinbelgesi.txt (dosyayı tersten görüntülemenizi sağlar.)

6- cp komutu

Bir dosya veya klasörü başka bir dizine kopyalamanızı sağlayan komut.

Örnek:

cp /home/r10/metinbelgesi.txt /home/r10/blog/ipuclari (Böylece metinbelgesi.txt dosyası İpuçları klasörüne kopyalandı.)

7- mv komutu

Bir dosya veya klasörü başka bir dizine taşımanızı sağlayan komut. Tıpkı cp komutu gibi çalışmaktadır. 

Örnek:

mv /home/r10/metinbelgesi.txt /home/r10/blog/ipuclari (Böylece metinbelgesi.txt dosyası İpuçları klasörüne taşındı.)

Aynı isimde bir dosya daha varsa veya sadece isim değiştirmek istiyorsanız mv komutunu şu şekilde de kullanabilirsiniz:

mv /home/r10/metinbelgesi.txt /home/r10/blog/ipuclari/yazibelgesi.txt (Böylece metinbelgesi.txt dosyası İpuçları klasörüne yazibelgesi.txt adıyla taşındı.)

8- mkdir komutu

Make directory kısaltması mkdir komutu yeni bir dizin oluşturmak için kullanılır.

Örnek:

mkdir /home/r10/Belgeler/BlogYazilari/YeniKlasör

Var olan iki dosyanın arasına bir dizin eklemek isterseniz ise şu şekilde kullanabilirsiniz:

mkdir -p /home/r10/Belgeler/BlogYazilari/AraDizin/YeniKlasör

9- rmdir komutu

Remove directory kısaltması rmdir “sadece içi boş olan” klasörleri silmenizi sağlar.

10- rm komutu

rmdir komutunun aksine içinde dosyalar olan klasörleri de silmenizi sağlar.

Örnek:

rm /home/r10/eskiyazilar (Böylece eskiyazilar klasörünü tamamen silecektir.)

11- touch komutu

Bir dosyanın son zaman damgasını görmenizi ve değiştirmenizi sağlayan komut. Eğer bir zaman damgası yoksa zaman damgası olan yeni bir dosya oluşturur.

Örnekler:

touch metinbelgesi.txt (varsa zaman damgasını görüntüler.),

touch -m metinbelgesi.txt (var olan zaman damgasını değiştirmenizi sağlar.)

touch -d “1 Haziran 2022” metinbelgesi.txt (dosyaya belirtilen zaman damgasını ekler.)

12- locate komutu

Tüm bir bilgisayarda arama yapmanızı sağlayan, son derece kullanışlı bir komut. Ancak kullanımında bazı dikkat edilmesi gereken noktalar var.

İki veya daha fazla kelime içeren aramalar

Birden fazla kelimeye sahip arama yapıyorsanız boşluk yerine * (yıldız) işareti koymanız gerek.

Örnek: locate r10*blog*yazilari

Büyük-küçük harf duyarlılığı

Locate komutu yalın haliyle büyük-küçük harf duyarlılığı ile arama yapar. Bunu kapatmak için -i takısı eklemeniz gerekir.

Örnek: locate -i r10*blog-yazilari (Böylece R10 veya r10 ile başlayan sonuçları da gösterecektir.)

13- find komutu

Tıpkı locate komutu gibi bir arama komutu olan find, locate komutu aksine belirli bir dizin ile sınırlı aramada kullanılır. Bilgisayarınızda çok fazla dosya var ve arayacağınız dosyanın hangi dizinde olduğunu biliyorsanız kullanımı faydalıdır.

14- grep komutu

Metin belgesi içinde arama yapmak için kullanılan, ofis belge düzenleyicideki Bul modülüne benzer bir komuttur.

Örnek:

grep merhaba r10blog.txt (Metin belgesi içinde merhaba yazısını arayacaktır.)

15- df komutu

Bağlı depolama aygıtlarınızın depolama alanı ve yol bilgilerinin çıktısını veren df komutu, eğer USB biçimlendirecek veya dosya gönderecek iseniz ihtiyaç duyabileceğiniz bir komut.

16- du komutu

Bir klasörün ne kadar alan kapladığını görmek için kullanılan bir komut. Kullanımında dikkat etmeniz gereken şey, yalın haliyle disk kullanımını disk blok rakamla vermesi. Eğer KB, MB şeklinde sonuç istiyorsanız -h takısını eklemeniz gerekir.

Örnekler:

du Belgeler (Sonuç 431 benzeri olacaktır.)

du -h Belgeler (Sonuç 431 MB benzeri olacaktır.)

17- head komutu

Metin belgesinin ilk satırını görüntülemeyi sağlayan head, metin düzenlerken kullanabileceğiniz bir komut. İlk satır yerine ilk 4 satırı görmek isterseniz “head -n 4 metinbelgesi.txt” şeklinde kullanabilirsiniz.

18- tail komutu

head komutu aksine son satırı görmenizi sağlayan tail komutunda yine birden fazla satır görmek isterseniz -n takısı kullanabilirsiniz. 

Örnek: 

tail -n 4 metinbelgesi.txt

19- diff komutu

İki dosyayı birbiriyle karşılaştırıp farkları bulan diff komutu, eğer kodlama yapıyorsanız oldukça kullanışlıdır.

Örnek:

diff belge1.txt belge2.txt

20- tar komutu

tar komutu Linux’ta sıklıkla kullanılan tar, tar.gz gibi sıkıştırma biçimlerini yaratmanızı sağlar. Tar sıkıştırması Zip’e benzerdir ancak ne kadar sıkıştırılacağını siz belirleyebilirsiniz. Bazı uygulamalar Linux’ta tar.gz paketi şeklinde sunulur.

21- chmod komutu

Cpanel kullandı iseniz aşina olmanız muhtemel chmod komutu bir dizini hangi kullanıcıların okuma, yazma ve çalıştırma izinleri olduğunu görme ve düzenleme komutudur.

Örnek: 

chmod R10Blog (mevcut izinleri görüntüler)

chmod 755 R10Blog (mevcut izinleri 755 şeklinde günceller)

22- chown komutu

Dosya sahipliğini görmenizi sağlayan chown komutu eğer root üzerinde kullanırsanız ciddi sorunlara yol açabilir.

Örnekler:

chown belge1.txt (sahibini görüntüler)

chown user1 belge1.txt (Belge1.txt’nin sahibini user1 olarak değiştirir.)

23- jobs komutu

Terminale jobs komutunu yazarak o an devam eden iş süreçlerini görüntüleyebilirsiniz.

24- kill komutu

Bilgisayarınızda yanıt vermeyen bir program olduğunda kill komutu ile görevi sonlandırabilirsiniz. Kullanımı için “ps ux” komutuna ihtiyaç duyabilirsiniz, zira komut PID ile, yani çalışan görevin görev numarası ile kullanılmaktadır.

Örnek:

kill PID (Görevi durdurma komutu verir.)

kill sigkill PID (Görevi “derhal” durdurma komutu verir.)

25- ping komutu

Sunucu ve web adreslerine bağlanabilirliğinizi ve cevap sürenizi görmeye yarayan ping komutu en basit ve kullanışlı komutlardan biridir.

Örnek:

ping r10.net (R10.net adresine bağlanabilirliğinizi ve cevap sürenizi görebilirsiniz.)

26- wget komutu

Wget komutu web adresinden dosya çekmenizi sağlayan bir komuttur. Github yüklemelerinde çokça kullanılır.

27- uname komutu

Uname size Linux sürümünüz, makine adınız, çekirdek sürümünüz gibi kullanışlı bilgiler verir.

28- top komutu

Halihazırda çalışan görevlerin CPU, RAM ve depolama tüketimini canlı şekilde görmenizi sağlayan top komutu, Windows’taki Görev Yöneticisi’ne benzerdir.

29- history komutu

Terminal geçmişinizi history yazarak görebilir ve unuttuğunuz komutlar varsa buradan bulabilirsiniz

30- useradd ve userdel komutları

Linux kullanıcılarını eklemek ve silmek için useradd ve userdel komutlarını kullanabilirsiniz. Useradd komutunda ek olarak passwd komutu da kullanılmalıdır. 

Örnek:

useradd r10yenimod (R10yenimod kullanıcısı oluşturuldu.)

passwd r101112131415 (R10yenimod kullanıcısının şifresi oluşturuldu.)

31- echo komutu

Neredeyse tüm kodlama dillerinde kullanılan echo komutu, Linux’ta da diğerlerinde olduğu gibi bir yazıyı eklemeye yarar. 

Örnek:

echo Merhaba R10 >> r10.txt

32- zip ve unzip komutları

Dosyaları zip şeklinde sıkıştırmak veya zip dosyalarını çıkartmak için kullanılırlar. Tar komutu ile benzer mantıkta çalışır.

33- hostname komutu

Host adresinin durumunu kontrol etmek için hostname komutunu kullanabilirsiniz. Bu komuta -l takısı eklediğinizde sizin IP adresiniz ile birlikte çıktı verecektir.

34- man komutu

Buraya kadar öğrendiğiniz komutların hepsini aklınızda tutabilecek misiniz? Eğer bir komutun ne işe yaradığını unutursanız man komut şeklinde yazın, Linux size komutun ne işe yaradığını söyleyecektir.

Örnek:

man wget (wget komutunun ne işe yaradığına dair çıktı)

35- clear komutu

Bunca komut sonrası ortalık çok fazla dağıldıysa clear yazarak terminal ekranını temizleyebilirsiniz.

Özetle

Linux komutlarının bazıları bilgisayarların sadece klavye ile kullanıldığı zamanlardan kalma olduğu için size gereksiz görünebilir. Örneğin kopyala-yapıştır-taşı gibi. Ancak Linux her koşulda, her cihazda çalışabilmesi için geliştirilmiş bir işletim sistemi. Bu nedenle komutları akılda tutmakta fayda var. Eğer halen bir Linux kullanıcısı değil veya henüz kullanmaya başlamış iseniz bu 35 komut ile bir bilgisayarınız ile direkt iletişim kurmayı öğrenebilirsiniz. Elbette çok daha karmaşık komutlarda var ama her şey adım adım. 

Yazı hakkında yorum ve önerilerinizi bizimle paylaşabilirsiniz, iyi forumlar.