Pozitivizm

Pozitivizm, doğa bilimlerine uygulanan pozitif yaklaşımın, sosyal bilimlerinde de benimsenmesi ve kullanılması gerektiğini savunan bir yaklaşımdır. Pozitivistlere göre toplum fizik, kimya ve biyolojide yaygın olan araştırma yöntemlerine göre incelenmelidir.

Pozitivistler; sosyal olguların doğa bilimlerinde kullanılan bilimsel yöntemlerle incelenebileceği görüşünü savunurlar. Başka bir deyişle, doğa bilimlerinin yöntemleri sosyal bilimlerde de kullanılabilir.

Pozitivizme göre metafiziğin yerini, gözleme dayalı bilimsel bilginin alması gerektiği savunulur. Ancak, gözlemlenebilir gerçeklerin bilimsel değeri vardır. Ayrıca gözlenemeyen olgular, bilimsel değeri temsil etmez.

Pozitivizm kelimesi, Fransızca kökenli bir kelimedir ve Türk Dil Kurumu'na göre pozitivizm kelimesi, olguculuk anlamına gelir. Ponere fiilinden türetilen pozitivizm, göz önüne koymak ve karşı çıkmak demektir.

Pozitivizm Tarihçesi

Pozitivizm kavramı, kurucusu olan Auguste Comte tarafından kullanıldı. Aslında pozitivizmin kökenleri, antik Yunanistan'a kadar uzanır, ancak onu sistematize eden Comte’dur. 1830'da pozitiflik kelimesini ilk kullanan Saint Simon'du ve onu, felsefe ile bilimle tanıştıran da Auguste Comte oldu. 

Tarihsel kökleri göz önüne alındığında pozitivizm, Francis Bacon'un, David Hume'un ampirist felsefesinin ve genel olarak aydınlanma düşünürlerinin eserlerine kadar uzanabilir. Hatta bu hareketin ana fikirlerinin Roger Bacon, Guillaume d'Ockham ve Paris nominalistleri tarafından geliştirildiğini iddia edenler bile vardır. 

Pozitivizmi doğuran ideolojik ortam, 18 ile 20. yüzyılın sanayi devrimleri ve etkileyici teknolojik başarıları, bilimin mutlak değeri ve evrensel ilerleme ihtiyacı konusunda bir iyimserlik dalgasıydı. Pozitivist filozoflar, bu iklimi, hayatın tüm yönleriyle bağlantılı küresel bir felsefi projeye dönüştürmeye çalıştılar.

Pozitivizmin Temsilcileri

• Saint Simon      
• Auguste Comte 
• John Stuart Mill  
• Hebert Spencer  
• Emile Durkhheim
• Emile Zola

Pozitivizmin Temel İlkeleri

• Sadece gerçek bilinebilir. Olgular da tamamen gerçektir.
• Bütün bilim dalları, meraklı ve sorgulayıcı olmalıdır.
• Araştırmanın amacı, tanımlamak, tahmin etmek ve keşfetmektir.
• Tek bilgi kaynağı deney ve gözlemdir.
• Bilimsel yargı, inançlara ve değerlere göre değil, mantıksal ilkelere göre yapılır.

Comte’nin Üç Hal Kanunu

1. Dini (teolojik) evre: Bu, her şeyin din tarafından açıklandığı aşamadır. Orta Çağ'a kadar uzanır.
2. Metafizik evre: Bu evre, oluşun soyut güçlerle açıklandığı aşamadır. Soyut kuvvetler ile kastedilen, evreni yöneten insan dışı kuvvetlerdir. 1789 yılına kadar sürmüştür.
3. Pozitivist evre: Orta Çağ'dan sonra başlayan bu dönemde bilim ön plana çıktı. Gerçek bilgiler, tamamen doğru bilgi olarak kabul edilir. Üçüncü aşamada, fenomenlerin tezahürü arayışı, olayların özü arayışına üstün gelir. Hatta olayların özünü yakalamanın imkânsız olduğu görüşü bile var. Comte'a göre pozitivist aşama, insan gelişiminin ve düşüncesinin en yüksek aşamasıdır.

Pozitivizmin Bilim Anlayışı

Fransız filozof Auguste Comte'a (1798-1857) göre bilim, gerçeklere dayanmalıdır. İnsan beyninin soyutlanmasından doğan metafizik; bizim test ve bilgi alanımızın ötesindedir, nesnelerin kendileri de (köken, neden, gerçek yapı, doğa) olamaz.

Bilim, gerçek olmayan ile bilinemez arasındaki bu boşlukta, yalnızca duyularımızla algıladığımız deney ve gözlemlerin nesnesi olan olgularla uğraşabilir. Başka bir deyişle, gözlerimizin önünde meydana gelen olaylar, zihinsel veya fiziksel olarak açıklanmaz; bunlar ancak başka gerçeklerle açıklanabilir. Pozitivizme göre dış dünya, ancak duyusal deneyim yoluyla bilinebilir.

Bilim, yalın olduğu ölçüde aktif kalır. Aslında, en basit bilim olan matematik, ham haliyle yüzyıllardır var olmuştur ve "hiç aklı başında olan kimse, Tanrı'dan üç kere üçün on yapmasını istemez". En karmaşık bilim olan sosyoloji, onu aktif pozitivizme dönüştürecek olan metafizik çağını henüz geçmemiştir onu pozitif hale olgu geçirecektir.

Günümüzde Pozitivizm

Günümüzde pozitivizmin, sosyoloji üzerindeki etkisi azaldı. Çünkü araştırma, gözlemlenemez ve yüzeysel, yanıltıcı altta kalan mekanizmalara odaklanmaz. Bugün sosyologlar, toplum araştırmalarında son derece karmaşık birçok yöntemin birlikte kullanılması gerektiğine inanıyorlar. 

Örneğin günümüz sosyologları, bir saha araştırması yaparken, saha araştırmasının yapılacağı toplumun tüm kültürel dinamiklerini dikkate almaya çalışırlar. Yani bütün toplumları Comte gibi tek bir "gerçekliğin" versiyonları olarak görmezler.