Fizibilite

Fizibilite, Türkçeye, İngilizceden “yapılabilirlik” manasına gelen feasibility kelimesinden gelmiştir ve piyasa ekonomisi ile ilgili bir kavramı ifade eder. Ayrıca fizibilite, işletme sahiplerinin yatırım yapmadan önce karar vermeleri anlamına gelir. 

Genellikle yatırımcının yatırımıyla kabul edeceği riski ve bu riskten elde edeceği getiriyi değerlendirmesi anlamına gelen fizibilite, geleceği tahmin etmek ve yatırımın bugün değil yarın ne getireceğini öngörmek için yapılan çalışmalardır. Günümüz koşullarından ziyade küresel ekonomilerde fırsatların her yerde mevcut olduğundan ve her an yeni bir fırsat doğabileceğinden, bir fırsat olarak görülen bir yatırımın uygulanabilir olup olmadığına karar verme sürecidir. Riske girip girmemeye değer bir durum olup olmadığı ve bu sayede elde edilen verilerle hareket edilir. Bu karar verme süreci, bir yatırımcının bir yatırımın orta ve uzun vadede sağlayacağı getiriyi çeşitli değişkenleri dikkate alarak belirleme girişimidir. 

Fizibilite, henüz kâğıt üzerinde olan bir projenin fizibilitesini kontrol eden çalışmalara verilen isimdir. Ekonomistler, avukatlar ve mali danışmanlar bu raporu hazırlamak için birlikte çalışırlar. Fizibilite, aynı zamanda kısa veya uzun vadeli bir pazar araştırmasıdır.

Fizibilite neden önemlidir?

Fizibilite raporu, işletmenin aylık ve yıllık kar oranı belgeleriyle birlikte hazırlanır. Ancak bir firmanın üstlenmek istediği projelerde kayıp riski varsa bu durum bu tablolarda rakamlarla belirtilmektedir. Firma yetkilileri raporu inceledikten sonra projeden vazgeçebilir veya projede çeşitli değişiklikler yapabilir. Fizibilite raporu, işletmenin kâr marjını artırmayı amaçlayan bir rapordur.

Bu raporlar sadece özel şirketler için değil, kamu projeleri için de hazırlanmaktadır. Kamu projelerinde sayısal verilerden ziyade kullanışlılık, uzun ömür, kullanılabilirlik gibi kriterler belirlenir.

Fizibilite raporu nedir?

Fizibilite çalışması, bir yatırım ve finansman sağlayıcının neyi ve nasıl üreteceğini, üretilen mal veya hizmetin nerede satılacağını, yatırım miktarını ve kârını belirleyen bir ön çalışmadır. Daha sonra rapor konusu olan bu çalışmaya fizibilite raporu denir.

Fizibilite çalışması ve raporlaması kesinlikle kolay bir süreç değildir. Uzun, zaman alıcı ve pahalı bir girişimdir. Planlanan yatırımın tahmini maliyeti arttıkça fizibilite çalışması da detaylı olarak hazırlanmalıdır. Bu da fizibilite çalışmasının maliyetini artırır.

Bu gibi durumlarda ön fizibilite çalışması yapılarak proje yatırımı için tam fizibilite raporu gerekip gerekmediğine karar verilerek yatırımın uygulanabilirliği hakkında genel bir fikir elde edilir. Tam bir fizibilite çalışması yapılmadan önce yapılan herhangi bir çalışma, bir ön fizibilite çalışması olarak kabul edilir.

Bir fizibilite çalışması şu bölümlerden oluşur:

• Projenin tanımı: Proje açıklaması, ürün açıklaması ve projenin kısa künyesi dahildir.
• Pazar değerlendirmesi: Ürün veya hizmetin piyasada talep oluşturup oluşturmayacağı araştırılır. Kısaca sektör analizi ve arz talep dengesi yapılır.
• Hukuksal değerlendirme: İşin vergilendirilmesi ve ortaya çıkan yükümlülükler belirlenir. Takip edilen yasaların, yönetmeliklerin ve yatırıma etkisinin artıları ve eksileri değerlendirilir.
• Teknik değerlendirme: Ürünü oluşturmak için kullanılan teknoloji ve teknik altyapı belirlenir.
• Kuruluş yeri değerlendirme: Yatırım için en uygun yer belirlenir. Kurulması en olası yer; ham madde, enerji, iş gücü, pazar uyumluluğu, taşınabilirlik ve çoklu yeteneklere göre değerlendirilir. Bir şirketin maliyeti karşılığında sağlayacağı güç daha büyük olmalıdır. Amaç en uygun yatırım yerini bulmaktır. Ham madde, enerji, iş gücü, piyasa kapasitesi, ulaşım imkanları, gelişim ve daha birçok faktöre göre en makul kuruluş yeri seçilmeye çalışılır.
• Ekonomik değerlendirme: Bu değerlendirme, yapılacak yatırım sistemin ekonomik olarak karlı olup olmadığını belirlemek içindir.
• Finansal değerlendirme: Yatırım maliyetleri ile gelir ve giderler ortaya çıkarılır. Faaliyet giderleri, tahmini gelir, mali tablolar, birim maliyet hesaplamaları gibi verileri içerir.
• Risk değerlendirmesi: Tüm riskler belirlenir ve ekonomik göstergelerdeki değişiklikler ortaya çıkar. Fizibilite çalışmasının içeriği, söz konusu yatırım projesinin niteliğine ve yatırım projesinin dahil olduğu sektöre göre de değişir.

Fizibilite çalışmalarında mevcut modelleri körü körüne takip etmek firmalar için çok büyük riskler taşır. Şirketler ister belirli iş modellerini tasarlasın ister çoğaltsın, başarısızlık riskini azaltmak için modelleri kullanan bir fizibilite çalışması gereklidir. Bir iş modeli için fizibilite çalışması, kuruluşun değer yaratma süreçlerine odaklanır.

Fizibilite çalışması ne kadar sürer?

Fizibilite çalışmasının süresi değişebilir. Birkaç haftadan birkaç yıla kadar fizibilite çalışmalarının sürebildiği görülebilir. 

Girişimcinin başlamak istediği iş büyükse hacmi yüksekse, fizibilite çalışması için gereken süre buna bağlı olarak artar. Küçük projeler için ise çalışma süresi azaltılır.

Fizibilite çalışması neden yapılır?

Fizibilite çalışması yapmanın sebepleri, yatırım yapacak kişi veya kuruluşa fayda sağlar. Her şeyden önce bir fizibilite çalışması sayesinde kesin bir işletme kurmaya karar vermek mümkündür. Fizibilite çalışmaları ile işletmenin temelleri atılır. Fizibilite çalışmasının ışık tuttuğu diğer konular ise şu şekilde açıklanabilir:

• Yapılacak yatırımın mali tablosu, yani mali yükü,
• Şirketin nerede ve hangi ölçekte kurulacağı,
• Devletin sunduğu döviz tahsisi, yatırım desteği ve teşvikler gibi imkanlardan yararlanılıp yararlanılmayacağı,
• Proje işletimi ve kurulumu sırasında ortaya çıkabilecek olası sorunlar,
• Fizibilite çalışmaları ile olası riskten korunma önlemlerinin uygulanması.

Fizibilite çalışmasında ne tür araştırmaların yapılması gerekir?

Fizibilite çalışmalarında yürütülen araştırma türleri arasında ekonomik, teknik, finansal, yasal ve örgütlü çalışmalar yer alır. Örgütsel çalışmalar, sorumlulukların atanması, yetki ve iş analizi gibi konuları içerir. Organizasyon incelendikten sonra kimin hangi pozisyonda çalışacağına karar verilir ve organizasyon şeması hazırlanır. 

Hukuki araştırmalar ise vergiler, mali yükümlülükler, sermaye gereksinimleri ve ödeme maliyetleri gibi konuları kapsar. Finansal araştırma bölümünde ise kullanılacak sermaye miktarı, gelir ve gider hesapları, finansal kaynaklar ve işletmenin karlılığı hakkında araştırma yapılır.

Teknik araştırma bölümü, üretim aşamalarına odaklanır. Fabrikadaki üretim teknolojisi ve varsa bu makinelerin konumu gibi konularda detaylı araştırma yapılır. Son olarak, ekonomik araştırmalarda, organizasyonun verimli ve rasyonel olup olmadığını öğrenmeye çalışır. Talep ve pazar payı dikkatle değerlendirilir.

Fizibilite raporu hazırlanırken sorulması gereken sorular

• Şirketin toplam yatırım maliyeti nedir?
• Yatırım ne zaman karşılığını verir?
• Sabit ve değişken maliyetler nelerdir?
• Üretimden sonra nakit nasıl değişir?
• Üretimde hangi teknoloji kullanılmalı?
• Bir yerleşim planı var mı?
• Montaj ve inşaat işleri için bir program var mı?
• Girdi ve çıktı analizi yapılıyor mu?
• Yatırım yapmak için en iyi yer neresidir?
• Ürün veya hizmetin olası satış fiyatı nedir?
• Belirli satış aşamaları var mı?
• Yatırım için hangi yasa, yönetmelik ve düzenlemelere ihtiyaç duyulacak?
• Çalışan sayısı biliniyor mu?

Bu sorular cevaplandığında, tam bir fizibilite çalışması örneği ortaya çıkacaktır. Elbette bu soruların sayısını artırmak mümkün. Bu sorulara tatmin edici cevaplar verilebilirse, uygulanabilir bir proje sonuçlanmış olacaktır.

Sosyal ve çevresel fizibilite

Sosyal ve çevresel fizibilite, projenin sosyal ve çevresel etkilerini inceler ve bu etkilerin yönetilebilir olduğunu veya önlenebilir olduğunu değerlendirir. Bu alt başlık altında, projenin sosyal etkileri şunlar olabilir:

• Projenin yerel toplumlar üzerindeki etkileri
• Projenin çalışanlar ve işverenler üzerindeki etkileri
• Projenin sosyal adalet ve eşitliğe etkileri
• Projenin kültür ve doğal siteler üzerindeki etkileri

Çevresel etkiler ise şunlar olabilir:

• Projenin doğal çevre üzerindeki etkileri
• Projenin enerji ve su kullanımı ile ilgili etkileri
• Projenin atık yönetimi ve çevre kirliliği ile ilgili etkileri
• Projenin biyolojik çeşitliliği ve doğal alanlar üzerindeki etkileri.