Demokrasi

Demokrasi, halkın oy marifetiyle ve siyaset kanalıyla devletin kurumlarındaki egemenliğidir. Ayrıca demokrasi, halkın kendi egemenliğini kurumlarda (yasama, yürütme, yargı) etkin olarak kullanmasıdır. 

Ana hedef, bireyin toplumun çekirdeğini oluşturan sınırları belli olan devlet yönetiminde etkin olmasıdır. 

Demokrasinin Kökeni

Demokrasinin ana vatanı Yunan uygarlığıdır. Antik Yunan’da sınıf egemenliğinden ziyade bireyin toluma entegre olmasını önceleyen bir sistem geliştirildi. Bu sistem, yüzyıllar içerisinde kendisini geliştirerek ve yenileyerek günümüzde en etkin, çoğulcu, insan doğasına uygun yönetim biçimi olarak güçlendi. Bu mekanizmanın, Atina şehir yönetiminde uygulaması başladı. 

Roma İmparatorluğu’nda uygulanmış ancak, Yunan uygarlığındaki gibi çoğulculuktan uzak bir demokrasi şekli benimsenmiştir. Antik Yunan uygarlığında herkes oy hakkına sahipti, ancak kadınlar, köleler ve orada doğmamış kişiler oy kullanamazdı. Roma imparatorluğunda sınıfsal ağırlık olduğundan senatörler, halkın tamamından değil bir kısmından aldıkları oylarla yönetime girerler ve imparatorla beraber devleti yönetirlerdi. 

Demokrasinin Türkiye’de Gelişim Süreci

Demokrasi, kelime olarak Fransızcadan Türkçeye geçmiştir. Osmanlı Devleti, monarşi ile yönetiliyordu. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde kurumlarda ciddi Batılılaşma hareketleriyle Türkiye Cumhuriyeti’nin yönetim şeklinin demokrasiye geçmesi de kolay oldu.

Tek partili dönemde demokrasi, tam manasıyla uygulanmamıştır. 1950 seçimlerinde çok partili süreç ile beraber Türkiye Cumhuriyeti, tam olmasa da demokrasiyi uygulamaya başladı.

1950 seçimlerinden sonra ara ara darbelerle demokrasi uygulanmasında problemler yaşansa da günümüz Türkiye’sinde toplumun büyük çoğunluğu demokrasinin içerisinde egemenliğini devam ettiriyor. 

Demokrasi Çeşitleri

Dünyada halen tartışmaları sürse de genel geçer bir demokrasi anlayışı oturmuş durumdadır. Tartışmaların nedeni, kendisini demokrasinin ana kurumu göstermesinden kaynaklanan yönetimlerdir. Halen dünya genelinde uygulanan demokrasi çeşitleri şunlar:

• Temsili demokrasi: Millete ait olan egemenliğin, yine milletin seçtiği temsilciler aracılığıyla kullanmasıdır.
• Doğrudan demokrasi: Halkın egemenliğini bizzat aracısız ve vasıtasız kullanmasıdır.
• Yarı doğrudan demokrasi: Egemenliğin kullanılmasının millet ile temsilcileri vasıtasıyla paylaşım yapıldığı ve aracıların olduğu demokrasi çeşididir.
• Klasik demokrasi (Atina demokrasisi): Yönetme hakkının çoğunluğunun siyasi iktidara bırakıldığı ve herkese oy hakkının tanındığı demokrasi çeşididir. Türkiye’de uygulanan sistemdir.
• Çoğunlukçu (mutlak) demokrasi: Çoğunluk kararlarının mutlak olduğu, çoğunluğun aldığı kararların sınırının olmaması ve uygulamasının mutlak olduğu bir demokrasi türüdür.
• Marksist demokrasi: İşçi iktidarına dayanan demokrasidir. İktidarın görevi, Marksist ideolojiyi uygulamaktır. İktidar, ideolojiyi zorlayıcı kararlar alır ve yürütme eliyle uygulamayı tamamlar.
• Liberal demokrasi: Bireyler ile her yurttaşın eşit imkana sahip olduğu, halkın rekabet ve katılım imkanının geniş tutulduğu demokrasi çeşididir.

Farklı uygulamalarda olan demokrasi türleri ise şöyledir:

• Plebisitçi demokrasi
• Radikal demokrasi
• Siber demokrasi
• Düşük yoğunluklu demokrasi
• Militan demokrasi
• Uzlaşmacı demokrasi

Demokrasi ile İlgili Kavramlar

• Cumhuriyet: Halkın, egemenliğini kendi elinde tuttuğu, bunu belirli süreler için seçtiği (5/7 yıl) milletvekilleri ve senatörler aracılığıyla kullandığı devlet biçimidir. Demokrasinin ana omurgasını oluşturur. 
• Güçler ayrılığı: Demokrasilerde bireylerin hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınması amacındaki kurumlar arası ayrılıktır. 
• Yasama: Toplum düzeninin sağlanması ve bireysel hakların düzen içerisinde yürütülmesi için çıkarılan kanunların yapılmasından sorumludur.
• Yürütme: Kanunların ve yasamanın öngördüğü politikaların yürütülmesinden sorumludur. İktidar eliyle yürütülür.
• Yargı: Bireylerin anayasanın verdiği hakların hukuk eliyle yürütülmesinden sorumludur. Hiçbir bireyin hak kaybı olmaması için yasama, hukuk ile ilgili güncellemeleri anayasaya uygun olarak mecliste çıkarır ve yargı ise hukuk marifetiyle bireysel özgürlükleri garanti altına alır. 

Demokrasinin Kullanım Araçlar

• Parlamento: Halkın, belirli süreler için oyları vasıtasıyla seçtiği milletvekili veya senatörlerin oluşturduğu, devletin bütçesini yapan hükümeti denetleyen ve yasa çıkaran, anayasanın ilgili maddelerini değiştiren veya ekleme yapan organdır.
• Meclis: Milletvekillerinin bulunduğu yapıya denir. 
• Siyasi partiler: Benzer siyasi görüşe sahip insanların toplandığı ülkeyi yönetmeye talip olan örgütlere denir. Siyasi partiler, kanun ile (günümüzdeki yasa, 1983 tarihinde çıkarıldı ve güncellemelerle günümüzdeki halini aldı) Türkiye’de anayasal hak haline getirildi. Türkiye’de Şubat 2022 tarihi itibariyle 122 siyasi parti mevcuttur.
• Anayasa: Devletin yönetim biçiminin belirlendiği yasama, yürütme, yargı organlarının nasıl ve ne için tercih edileceği, vatandaşların hak ve görevlerinin neler olduğu, bireyin özgürlüğünün sınırlarının belirlendiği yasaların bütünüdür. Anayasa, demokrasinin olmazsa olmazıdır. Türkiye’de 4 farklı Anayasa hazırlandı. Bunlar, 1921, 1924, 1961 ve en son 1982 anayasalarıdır. 2007’de yapılan referandumla Cumhurbaşkanlığı seçimi, artık yasama ile değil doğrudan halkın oylarıyla seçilmesi kararlaştırıldı.
• Sivil toplum örgütleri: Bağımsız faaliyetlerde bulunan, bir merkeze bağlı çalışan, resi olmayan ve yasal olarak anayasada yeri olan kuruluşlardır. Bunlar, genellikle bir hedef doğrultusunda hareket ederler ve gönüllülük esaslı yardım hedefli kurumlardır.