Bipolar bozukluk

Bipolar bozukluk bir diğer ismi ile iki uçlu duygudurum bozukluğu, karmaşık duyguların yaşandığı ruhsal bozukluktur. Farklı zaman dilimlerinde manik, hipomanik ve depresif karakterler çizen bozukluk kronik olarak tekrarlıyor ve tedavi gerektiriyor. Bipolar bozukluk genellikle ergenlik döneminde görülmeye başlar ve nedeni tam olarak saptanamamakla birlikte, genetik ve çevresel faktörler sonucu ortaya çıkmaktadır.

Bipolar bozukluk belirtileri nelerdir?

Bipolar bozukluk belirtileri mani (taşkınlık), hipomani ve depresif (çökkünlük) dönemlerinde farklı belirtiler gösterir. Tamamen birbiri ile zıt olan bu dönemler kişiden kişiye değişkenlik görülse de yapılan çalışmalar ortak özellikler bulunduğunu kanıtlanmıştır. Önceki yıllarda manik depresif olarak adlandırılan ruhsal bozukluk dönemleri dışında hastaların günlük yaşamı ve alışkanlıkları normale döner.

Mani dönemi

Mani dönemi, psikiyatri uzmanları tarafından taşkınlık dönemi olarak adlandırılmakta ve tüm duyguların coşkulu olarak yaşandığı görülür. Sinsi olarak ilerleyebilen bipolar bozukluğun bu dönemi kişilerde en az bir hafta boyunca sürer ve tedavi edilmediği takdirde üç veya altı ay devam edebiliyor. Mani döneminin en belirgin özellikleri şöyledir:

• Kendini aşırı enerjik hissetmek ve yerinde duramama hissi
• Algılama ve bilincin kaybolması
• Yeni hedefler belirleme ve bu konuda aktivite artışı
• Sürekli ve hızlı biçimde konuşmak, anlatma isteğinde fazlalık görülmesi
• Aşırı para harcama isteği ve gereksiz alışveriş yapılması
• Uyku saatlerinde azalma ve uykuya gereksinim duymama
• Kendini diğer insanlardan yüksekte görme veya özel bir kişi olduğunu iddia etmek
• Dikkat eksikliği yaşanması
• Hayati tehlikeye neden olabilecek şekilde tehlikeli ve riskli davranışlarda bulunmak
• Cinsel istekte aşırı artış olması, hiperseksüalite görülmesi
• Mani şiddetinin artması ile birlikte sanrılar ve halüsinasyon (var olmayan görüntüler görme veya sesler duymak

Hipomani dönemi

Bipolar bozukluk belirtileri arasında yer alan hipomani dönemi, maniye nazaran daha hafif şiddette geçirilen dönemdir. Günlük yaşam içerisinde olağan sayılan hipomani belirtileri normal görülebilir ve fark edilemeyebilir. En az dört gün süren belirtiler bazı kişilerde birkaç hafta ve birkaç ay görüldüğü belirlenmiştir. Bu semptomların uzun zamana yayılması, sosyal hayatı etkileyecek derecede görülmesi maniye geçişin göstergesi olabilmektedir. Bu dönemin en belirgin özellikleri şöyle açıklanır:

• Kişinin ruh hali her zamankinden çok daha iyi ve neşelidir
• Bazı kişilerde yaratıcılık artışı görülür
• Mani döneminde olduğu gibi sanrı ve halüsinasyon yaşanır

Depresif dönem

İki uçlu duygudurum bozukluğunun en belirgin ve hastaların tedavi altına alınması gereken dönemi depresif dönemdir. Kişilerin en az iki hafta süre ile yaşadıkları bu dönemde, kendine zarar verme ve intihar eğilimi görülür. Psikoz semptomları arasında yer alan sanrı ve halüsinasyon en fazla bu dönemde ve oldukça ağır olarak yaşanıyor. Genellikle birbiri ardına yaşandığı gözlenen depresif dönem ve mani döngüsünde hastanın yaşı küçüldükçe depresif dönem yaşama sıklığı artmaktadır. Bipolar bozukluk depresif dönem belirtileri şu şekilde açıklanıyor:

• Yapılan hiçbir şeyden zevk almamak
• Enerjiyi tamamen tükenmiş hissetmek ve güçsüzlük
• Umutsuz, endişeli ve sürekli üzgün hissetmek
• Suçluluk duygusu ve sürekli kendinden şüphe etmek
• Belirgin uyku bozuklukları yaşanması (çok uyuma – uyumak istememek)
• Değersizlik ve hiçlik duygusu ile kendinden nefret etmek
• İştahta ani değişiklikler ile birlikte kilo almak veya kilo vermek
• Odaklanma güçlüğü ve dikkat eksikliği
• Hafızanın zayıflaması ve unutkanlık görülmesi
• Sosyal çevre ve aileden uzaklaşmak, içe kapanma
• İntihar eğilimi

Karma dönem

Bipolar bozuklukta görülen karma dönem, mani ve depresif dönem belirtilerinin aynı anda ortaya çıkmasıdır. Hasta karmaşık duygular içerisindedir ve eşzamanlı olarak çaresiz, intihara meyilli ve umutsuzdur. Bunun yanı sıra, her zamankinden daha yüksek enerjiye sahip olmakta ve mani belirtilerini gösterebilirler.

Bipolar bozukluk türleri

İki uçlu duygudurum bozukluğu (manik – depresif) görülen semptomların niteliğine bağlı olarak; bipolar 1, bipolar 2 ve siklotimik bozukluk ismi verilen üç türe ayrılır. Bu üç ayrı bipolar bozukluğun teşhis ve tedavisi farklı yöntemlerden oluşmaktadır.

Bipolar 1 bozukluğu

Bipolar 1 bozukluğunun toplum içerisinde görülme sıklığının erkek ve kadınlar arasında eşit oranda olduğu saptanmıştır. Bu tür bir ruhsal bozukluk, hastanın gerçeklikten kopmasına ve halüsinasyon ile sanrı psikozlarına neden olabiliyor. Rahatsızlık genellikle şiddetli bir depresif dönem yahut hipomani döneminin öncesi veya sonrasında yaşanan bir mani atağı ile kendini gösterir.

Bipolar 2 bozukluğu

Bipolar 2 bozukluğu, tip 1 bozukluğa nazaran kadınlarda daha sık görülmektedir. Bu hastalarda yaklaşık dört gün süren hipomani semptomları ile birlikte en az iki hafta boyunca depresif ataklar yaşanır. Ve diğer türlerde olduğu gibi mani atakları görülmez.

Siklotimik bozukluk

Siklotimik bozukluk, bipolar bozukluk türlerinden bir başkasıdır. İlk iki ruhsal bozukluğa nazaran oldukça hafif semptomlar görülmesi, ayırt edici özelliğidir. Bu hastalıkta depresif ve hipomani ataklarının en az iki yıl boyunca tekrarlamış olduğu görülür. Kişiden kişiye değişkenlik göstermekle birlikte, atakların süresi farklı ve birkaç hafta sürebilir.

Bipolar bozukluk neden olur?

Bipolar bozukluk, her kişide farklılık göstermesinden dolayı sınıflara ayrılır. Kimi hastalarda bu durumun sebebi genetik yatkınlık olarak görülürken, bazı hastalarda çevre ve sosyal yaşantı faktörü ile yaşanan travmaların etkili olduğu belirtiliyor.

Genetik yatkınlık

Bipolar bozukluk nedenleri arasında genetik yatkınlığın önemli bir payı olduğu kanısı bulunur. Yapılan bilimsel araştırmalar sonucu hastaların hikayesine bakıldığında anne, baba ve kardeş gibi birinci derece akrabalarında bu bozukluğa sahip olan kişilerin hastalığa yakalanma sıklığı % 7-8 arasında görülür. Bu olasılık yakın akrabaları arasında bipolar bozukluk görülmeyen kişilerde ise % 1-2 oranına kadar düşmektedir. Bu ruhsal bozukluğa en önemli neden olarak genetik yatkınlığın gösterilmesi, tek yumurta ikizi olan kardeşlerin birinde bu bozukluk var ise diğerinde de % 70-90 oranında görülüyor olmasıdır.

Çevresel faktör ve yaşanan travmalar

Kimi araştırmalara göre bipolar bozukluk nedenleri arasında çevresel faktörler ve kişinin daha önce yaşamış olduğu travmalarda bulunuyor. Yoğun stres altında olmak, çok sevilen bir kişinin kaybı, hayatı olumsuz yönde etkileyecek derecede fiziksel bir hastalığın varlığı, madde bağımlılığı, fiziksel şiddet görmek bu nedenler arasındadır. Aynı zamanda iflas etme, cinsel istismara uğrama ve boşanma gibi travmaya neden olan durumlarda bu ruhsal bozukluğun sebepleri olarak görülür.

Nöroanatomi ve beyin kimyasında dengesizlik

Bipolar bozukluğun bir başka nedeni ise, nöroanatomi (beyin işlevleri) ve beyin kimyasında gelişen dengesizlik olarak öne sürülüyor. Beynin yapısında bulunan çeşitli kimyasalların, kişinin duygudurumu üzerinde etkili olduğu görülür. Bu maddelerin oranında meydana gelen herhangi bir dengesizlik bipolar bozukluğun altında yatan nedenler arasında gösterilir.

Bipolar bozukluk teşhisi nasıl konur?

Bipolar bozukluk teşhisi, özel durumlar dışında sadece psikiyatri uzmanının görüş ve kanaatleri neticesinde konulabilir. Bu durumun istisnası, madde bağımlılığına bağlı olarak gelişen iki uçlu duygudurum bozuklukları için geçerlidir. Hastalığın ilk teşhisi için kişinin yakın çevresinin gözlemleri oldukça önemlidir ve bu durumun ilerlemesini önlemek adına oldukça faydalıdır.

Kişiye bipolar teşhisi konulabilmesi için daha önceden en az bir kez hipomani ya da mani atağı geçirmiş olması gereklidir. Hastalığın teşhisi sırasında psikiyatri uzmanı ile birebir görüşme neticesinde tanı konulmakta ve bozukluğun türüne göre bir tedavi yöntemi izlenir. Ancak, madde bağımlılığı nedeni ile ortaya çıkan bipolar bozukluk şüphesi durumunda kişinin kan ve idrar analizi gerekli görülebilir.

Bu rahatsızlığın teşhisi sırasında, Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından belirlenen kriterlerin yayımlanmış olduğu Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabı (DSM-5) yol gösterici olarak kabul edilir.

Bipolar bozukluk tedavi yöntemleri nelerdir?

Bipolar bozukluk tedavi yöntemleri, hastalığın seyrine ve kişinin mani, depresif veya hipomani aşamalarından hangisini yaşıyor olduğuna bağlıdır. Tedavi sırasında ilaçlı tedavi, psikoterapi ya da hastaneye yatış yöntemlerinin belirlenmesi, hastanın yaşadığı bipolar bozukluk türü ile yakından ilgilidir. 

Genel itibarıyla tedavi; farmakolojik tedavi, psikoretapi ve gerekmesi durumunda her iki yöntem bir arada kullanılarak gerçekleştirilir. Her iki tedavi türünde de hastalığın ve atakların iyileştirilmesi aşamasında çok önemli olan hastaya yönelik psikoeğitim, yardımcı unsur olarak yer alıyor. 

Psikoeğitim sırasında hastaya, ataklarının neden ve sonuçları ile atak sırasında nasıl davranması gerektiğine yönelik bilgilendirme amaçlanır.

Psikoterapi ile tedavi

Psikoterapi yöntemi ile bipolar bozukluk tedavisi, hastanın geçirdiği mani ve depresif ataklarının hafifletilmesi amacı ile uygulanır. İlaç tedavisinin yanı sıra, iyileşme sürecinde büyük bir önemi olan bu yöntem çeşitli şekillerde gerçekleştiriliyor. Bu aşamada hastalara bilişsel davranışçı terapi ve kişilerarası ilişkiler psikoterapisi uygulanır.

• Bilişsel davranışçı tedavi
• Kişilerarası ve sosyal ritim terapisi
• Aile odaklı terapi

Farmakolojik tedavi

Farmakolojik bipolar bozukluk tedavisi, kişinin kendisine ve çevresine zarar vermesini önleyen atakların şiddetinin azaltılmasına yöneliktir. İki uçlu duygudurum bozukluğunun ilaçlı tedavisinde, etken madde olarak lityum kullanılır. Bunun yanı sıra, antipsikotik ilaçlar ve duygudurum düzenleyici çeşitli ilaç tedavileri de hastalığı stabilize etmek için tercih edilebiliyor.