Ateizm
Ateizm, antik çağ döneminden beri var olan, dinlerle hiçbir ilgisi bulunmayan ve tanrının varlığını kabul etmeyen felsefi bir düşünce sistemidir. Yunanca theos (tanrı) kelimesinden türeyen ve theizm olarak İngilizce diline çevrilen bu kelimeye ön takı olan ve olumsuzluk anlamı veren (a) takısının gelmesi ile ateizm ismi verilmiştir. Ancak Türkçe diline çevrilmesi halinde tanrı tanımaz olarak ifade edilen bu kavram ile inanış tam olarak açıklanamamaktadır.
Bu düşünce sistemi, tanrının varlığı veya yokluğu ile ilgili farklı görüşlerin benimsendiği Panteizm, Deizm, Agnostizm ve Teizm 'den kesin çizgilerle ayrılır. Ateist düşünce sisteminde din türleri ile dinlerin varlığı tartışması söz konusu değildir ve felsefe tamamen tanrı kavramı ile ilgilidir. Aynı zamanda din kaynaklı ruhani varlıklar ve metafizik inanışlarda ateizm felsefesinin içinde yer almaz.
Ateizm tarihçesi ve ilk temsilcileri
Ateizm tarihçesi incelendiğinde bu düşüncenin, tanrı ve din kavramlarının ilk ortaya çıkışı ile örtüştüğü görülür. Tarihte bilinen ilk ateist, M.Ö. 5. yüzyılda yaşamış olan ve yoğun biçimde inançları sorgulayan Diagoras’tır. Aynı zamanda Budizm ve Hinduizim inancında da maddeciliğin ön plana çıkarılıyor olması nedeniyle ateizme yakın ekoller arasında yer almaktadır.
Tarihin bir diğer ilk bilinen ateist düşünürü Antik Yunan döneminde yaşamış olan Sokrates’tir. Tanrılara çok önem verdiği bilinen Yunan toplumunda Sokrates’in tanrılara ilham verdiği düşünülmesinden dolayı idam edilmiştir.
Felsefi akımların öncülerinden olan Demokritos ise ruhların aksine sadece maddenin varlığına inanarak bu düşüncenin bir başka temsilcisi durumundadır. Her birinin farklı şekillerde açıkladığı ancak tek ortak noktalarının tanrının var olmaması olan ilk ateistlerden Epikuros da tıpkı Demokritos gibi maddeyi savunmuş ancak tanrı var olsa dahi doğaya ve insanlara müdahale edemeyeceği düşüncesini savunmuştur.
Hristiyanlık dini ile birlikte, tanrının varlığını kabul etmeyen ateistler oldukça ağır cezalara çarptırılmış ve özellikle Roma İmparatorluğu döneminde sayıca azalma görülmüştür. Ancak bu durum Rönesans ile birlikte değişmeye başlar ve 17 ila 18. yüzyıllarda ateist düşünce yeniden can bulmaya ve çoğalmaya başlar.
Dönemin en önemli ve bilinen ateist temsilcisi; Türkçeye de çevirisi yapılan Sağduyu kitabının yazarı Fransız papaz Jean Mislier’dir. Sonraki dönem olan 19. ve 20. yüzyılda ise özellikle Alman düşünür ve filozoflar ateizm temsilcisi olarak ortaya çıkmaktadır.
Arthur Schopenhauer, Ludwig Feuerbach, Karl Marx, Jean Paul Sartre, Friedrich Nietzsche ve Friedrich Engel’dir. İlk kez Karl Marx ve Friedrich Engel ile siyasi bir çizgiye taşınan ateizm, yine bu dönemde Arnavutluk lideri olan Enver Hoca tarafından benimsenerek ülkenin ateist bir ülke olduğu açıklanmıştır. Bu gelişme sonucunda tarihteki ilk ateist devlet düzeni kurulmuş ve resmi olarak ilan edilmiştir.
Ateizmin özellikleri nelerdir?
Ateizmin pek çok farklı türü bulunur ve tüm bu türlerin ortak noktası tanrının varlığını reddediyor olmalarıdır. Bu düşünce sisteminin en belirgin özelliği dinleri, metafizik ve mistik konuları ele almayıp, ilgilendiği tek konunun tanrının varlığı olmasıdır.
Ateist düşüncede dinlerin özellikleri, dinlerin iyi veya kötü olmaları yerine sadece bir yaratıcı olmadığı irdeleniyor. Ve farklı inanışlardan bir diğer ayırt edici nokta, sadece maddenin var olması ile tartışma konusunun maddesel (materyalist) içeriklerden oluşmasıdır.
Ateizm türleri nelerdir ve temsilcileri kimdir?
Ateizm düşüncesi tarih içindeki gelişmeler ve değişimler sonucunda birçok türde kendini göstermiş ve küçük farklılıklarla devam etmiştir. Genel olarak pratik ve teorik olmak üzere iki farklı kola ayrılan düşünce, iki ayrı tanım ile açıklanır.
Pratik ateizm
Pratik ateizm; bir kişinin yaşamını tanrı hiç yokmuş gibi sürdürmesi ve dini inançlara, mistik düşüncelere değer vermemesidir. Bu görüşe göre tanrı zaten var olmadığı için bu kavramla ilgili tartışmalara girme gereği duyulmaz. En önemli temsilcileri ünlü Alman düşünürler Friedrich Nietzsche ve Ludwig Feuerbach’tır.
Teorik ateizm
Teorik ateizm, tanrının varlığını yok saymanın yanı sıra tanrının varlığını çürütmek için çeşitli araştırma ve tezlerin öne sürüldüğü düşünceye verilen isimdir. Pratik ateizmin değer vermemesine karşın; dinler, dini inanışlar ve ölümden sonra yaşam, ahiret inancı gibi teorilerde çürütülmek için sisteme dahil edilmiştir. Ateizmin bu türünde tanrının varlığını kabul eden deizm, panteizm gibi düşüncelere yer verilmez.
