Sıtma

Sıtma, Plasmodium sıtma adı verilen bir parazitin neden olduğu ateştir. Parazitler, dişi Anopheles sivrisinekleri tarafından ısırılarak insanları enfekte eder. Sıtma hastaları, tipik olarak ateş harlanması ve yüksek titreme durumundan dolayı kendilerini çok rahatsız hissederler. Hastalık ılıman iklimlerde çok nadir görülmesine rağmen sıtma, tropikal ve subtropikal ülkelerde hala yaygındır. 

Birçok sıtma paraziti, hastalıkları tedavi etmek için yaygın olarak kullanılan ilaçların çoğuna dirençlidir. Uzun süreli sıtma, karaciğer ve dalağın büyümesine neden olarak sarılık ve anemiye neden olabilir. Pnömoni kadar nefes darlığı oluşabilir. 

Sıtma, sivrisinekler tarafından ısırıldığı durumlar hariç. Ayrıca kan nakli, organ nakilleri, nakiller ve konta mine şırınga ve iğnelerin genel kullanımı yoluyla insanlara bulaşabilir.

Sıtma Nedenleri

Sıtmaya, bazı mikroskobik parazitler neden olur. Parazitler, çoğunlukla sivrisinekler tarafından ısırılır ve böylece insanları enfekte eder. Vücuda girdikten sonra parazitler, karaciğere geçebilirler ve burada bir yıla kadar uykuda kalabilir. 

Parazitler olgunlaştıkça karaciğeri terk eder ve kırmızı kan hücrelerine bulaşır. Bu, insanların genellikle sıtma semptomları geliştirdiği zamandır. Döngünün bu noktasında enfekte olmayan bir sivrisinek tarafından kişi ısırılırsa sıtma paraziti ile enfekte olur. 

Bununla beraber sıtmaya neden olan parazitler, kırmızı kan hücrelerine saldırdığı ve onları enfekte kana maruz bıraktığı için de sıtma bulaşabilir. Sıtma, kan nakli gibi durumlarda anneden bebeğine bulaşabilir.

Risk Faktörleri

Sıtma gelişimi için en büyük risk faktörü, sıtmanın meydana geldiği bir bölgede yaşamak veya bu bölgeyi ziyaret etmektir. Çok şiddetli enfeksiyon geçiren kişi, daha ciddi hastalık riski altındadır. 

Bebekler ve küçük çocuklar, yaşlılar, sıtma olmayan bölgelerdeki insanlar, hamile kadınlar, yoksulluk, bilgi eksikliği, tıbbi bakıma çok az veya hiç erişimi olmayan yerlerde yaşayanlar da risk altında olabilir.

Komplikasyonları

Sıtma ölümü genellikle aşağıdaki ciddi komplikasyonlarla ilişkilidir:

• Serebral sıtma: Parazitlerle dolu kan hücreleri beyne giden küçük kan damarlarını tıkadığında şişme ve beyin hasarı meydana gelebilir. Nöbetlere ve komaya neden olabilir.
• Solunum problemleri: Akciğerlerdeki nem nefes almayı zorlaştırabilir.
• Organ yetmezliği: Sıtma, böbrek ve karaciğer fonksiyon bozukluğuna ve dalak yırtılmasına neden olabilir.
• Anemi: Kansızlığa sebep olabilir.
• Düşük kan şekeri

Sıtma Belirtileri

Sıtmanın ortalama kuluçka süresi 7 gündür ve bu, akutlu bir sıtmadır. Sıtma belirtileri arasında ateş, titreme, baş ağrısı, mide bulantısı, kusma, kas ağrıları, yorgunluk, terleme, göğüs ve mide ağrısı, aralıklı öksürük bulunur.  

Sıtma hastaları, sık sık saldırıya uğrar. Bu ataklar, genellikle titreme ile başlar. Ardından yüksek ateş ve terlemeden sonra vücut ısısı normale döner. Sıtma belirtileri, genellikle enfekte bir sivrisinek tarafından ısırıldıktan birkaç hafta sonra başlar. Bazı sıtma parazitleri vücutta bir yıla kadar uykuda kalabilir. 

Sıtma, semptomların tutarlı bir şekilde ortaya çıkmasıyla karakterizedir. Nöbet başlamadan birkaç gün önce halsizlik, sinirlilik, iştahsızlık, baş ağrısı, sırt ve bacak ağrısı olabilir. Titreme ve yüksek ateşle nöbet başlar. 

Sıtma açısından yüksek riskli bir bölgede yaşayan veya oraya seyahat eden bir kişide ateş belirtileri ortaya çıkarsa derhal tıbbi yardım almalıdır. 

Tanı Yöntemleri

Sıtma teşhisi için tıbbi öykü alınır, fizik muayene yapılır ve kan testleri istenir. Sıtma tanısını doğrulamanın tek yolu kan testidir. 

Diğer kan testleri, hastalığın ciddi komplikasyonlara neden olup olmadığını belirleyebilir. Bazı kan testleri birkaç gün sürebilirken bazıları çok kısa sürede sonuç verebilir.

Tedavi Yöntemleri

Sıtma, parazitleri öldürmek için reçeteli ilaçlarla tedavi edilir. İlaçlar ve tedavi süresi, sıtma parazitinin tipine, semptomların şiddetine, yaşa, gebeliğe göre değişir. Şu anda onaylanmış bir sıtma aşısı yoktur. 

Bireyleri sivrisinek ısırıklarından korumak, hastalıkların önlenmesinde ilk savunma hattıdır. Diğer bir yöntem ise hastalığa karşı profilaktik ilaçlar kullanmaktır. 

Sıtma, klinik olarak hızlı, beklenmedik şekilde kötüleşen ve acil bakım gerektiren tıbbi bir durumdur. Sıtma tedavi edilmezse konvülsiyonlar, konfüzyon, böbrek yetmezliği, akut solunum sıkıntısı sendromu, koma ve ölüm meydana gelebilir.

Sıtma Testleri

Hastalığı teşhis etmek için kullanılan birkaç sıtma testi vardır. Kullanılan testler, vakadan vakaya değişir. Ancak sıtma gibi hastalıklar için testlerin ne kadar çabuk sonuç verdiği çok önemlidir. Afrika gibi sıtmanın endemik olduğu bölgelerde sıtma testi koşulları, hala yetersizdir. Ancak testler yaygın olarak mevcuttur ve uygulanması kolaydır. Türkiye'de ise tehlikeli bölge gezisinden önce ve sonrasında detaylı bilgi, test ile beraber ilaçlama hizmetleri Sağlık Bakanlığı tarafından verilir.

Klinik kusurlar, uzun kuluçka süreleri veya adaptif bağışıklık nedeniyle sıtmanın teşhis edilmesi zor olabilir. Tanı için kullanılan temel yöntemler şunlardır:

• Klinik tanı yöntemi 
• Mikro tanı yöntemi 
• Antijen testi 
• Moleküler tanı yöntemi
• Serolojik ilaç direnç testi

Yukarıda bahsedildiği gibi sıtmanın en yaygın belirtileri, vakadan vakaya değişebilse de yüksek ateş, titreme, halsizlik ve terlemedir. Klinik teşhisin sonuçlarını doğrulamak için laboratuvar testlerinin de gerektiği unutulmamalıdır. 

Mikroskobik tanı da yaygın olarak kullanılır ve alınan kan örnekleri, mikroskop altında incelenir. Bu yöntem, çok doğru sonuçlar vermesi ve aynı zamanda kandaki antijen seviyelerine göre çok hızlı bir şekilde sıtmayı teşhis edebilmesi nedeniyle en güvenilir standart tanı yöntemlerinden biridir. Bu tanı yöntemi, özellikle çok sayıda yerel vakanın bulunduğu bölgelerde, mikroskobik incelemenin mümkün olmadığı durumlarda sıklıkla kullanılır. 

Yolcular için Öneriler

Sıtma riski taşıyan bölgeleri veya ülkeleri ziyaret ederken sivrisinek ısırıklarından kaçınmak için şu önerilere dikkat etmek gerekir: 

Uzun kollu gömlek ve pantolon gibi kapalı giysiler tercih edilmelidir. 

Kalmak ve dinlenmek için klimalı kapalı bir oda veya korumalı bir yer  tercih edilmelidir.

Hamile ve emziren kadınlar, kullanma talimatına göre onaylanmış sivrisinek kovucular kullanmalıdır. Bebekler için ise sivrisinek kovucu kullanmadan önce ürünün kullanma kılavuzuna bakılmalı ve önerilen yaş grubunda kullanımına dikkat edilmelidir. 

Ciltteki yara veya kesiklerde böcek kovucu kullanılmamalıdır. Güneş kremi kullanılıyorsa önce güneş kremi, ardından böcek kovucu uygulanır. 

Seyahat dönüşü baş ağrıları, halsizlik, karın, kas veya eklem ağrıları gibi belirtiler varsa koruyucu ilaç alınıyor olunsa bile en kısa sürede sağlık uzmanına başvurulması çok önemlidir.