Fil Hastalığı (Lenfödem)

Ellerde ve ayaklarda şişmeye neden olan fil hastalığı (lenfödem), böbrek sisteminin bir parçası olan lenf düğümlerinin tıkanmasından kaynaklanan bir hastalıktır. Hücreler arasındaki boşlukları dolduran sıvı, kantitatif denge için sürekli olarak filtrelenmeli ve kanla karıştırılmalıdır. Lenf adı verilen bu sıvı, lenfatik sistem tarafından kontrol edilir. Lenf düğümlerinde veya kanallarında hasar ya da doğum kusurları, hücreler arası sıvı miktarında dengesizliğe yol açabilir. Lenf düğümlerinin tıkanması, lenfatik drenajı azaltır, ellerde ve ayaklarda sıvı birikmesine neden olarak şişmeye neden olur. Bu durum ise fil hastalığına yol açar. 

Lenfödem, lenfatik sistem düzgün çalışmadığında ortaya çıkan kronik, uzun süreli bir durumdur. Semptomlar zamanında teşhis edilmez veya tedavi edilmezse hastalık ağırlaşabilir.

Fil hastalığının belirtileri nelerdir?

Fil hastalığının en belirgin belirtisi olan şişme hali vücudun birçok bölgesinde ortaya çıkabilir, ancak genellikle kolları ve bacakları etkiler. Bu nedenle lenfödem hastalarının en sık karşılaştıkları sorun, sürekli giydikleri dar giysiler, ayakkabılar, yüzükler ve saatlerdir. Ortaya çıkan izler, hastalığın erken evrelerinde geçici olabilir ve etkileri artabilir veya azalabilir. Ancak tedavi ertelenirse semptomlar, kötüleşebilir ve ortaya çıkan sorunlar, daha kalıcı ve yıkıcı hale gelebilir. Lenfödemin belirtileri genel olarak şunlardır:

• Parmaklar ve parmak araları da dahil olmak üzere kolların ve bacakların bir kısmının veya tamamının iltihaplanması
• Ağrı ve rahatsızlık  
• Vücut ağırlığı ve gerginlik  
• Hareketlilik sınırlaması 
• Sertleşme nedeniyle kalın deri (fibrozis)  
• Tekrarlayan enfeksiyon  
• Ciltteki kırışıklıklar 
• Siğil gibi oluşum 
• Deriden sıvı sızıntısı 

Fil hastalığı neden olur?

Fil hastalığına temel olarak lenflerin kan dolaşımına karışmak yerine çeşitli nedenlerle deri altına yayılması neden olur. Fil hastalığının en yaygın nedeni, kanser tedavisinin bir parçası olarak lenf bezlerinin çıkarılmasıdır. Lenfödem, lenf damarlarını tıkayan lenf bezlerinin hücrelerin oluşturduğu tümörler sonucu lenf akışı engellenen kanser hastalarında da ortaya çıkabilir. Bunun dışında, aşağıdaki faktörler fil hastalığının gelişimini etkiler:

• Kanser sonrası tedavi (radyasyon) 
• Bazı ameliyatlar sonucu lenfatik sistemde hasar 
• Mantar hastalığı  
• Travma 
• Enfeksiyon 
• Sivrisinek kaynaklı parazitler  
• Lenfatik sistemin yapısı ile ilgili kalıtsal bozukluklar ve anormallikler

Fil hastalığının çeşitleri nelerdir?

Fil hastalıkları, başlangıç ​​nedenine bağlı olarak birincil (primer) ve ikincil (sekonder) lenfödem olarak ikiye ayrılır:

Primer (birincil) lenfödem: Vücuttaki lenf damarlarındaki yapısal bir kusurun neden olduğu nadir görülen kalıtsal bir hastalıktır. Bu grup, Milroy hastalığı, Mage hastalığı ve 35 yaşından sonra gelişen lenfömeyi içerir.

Sekonder (ikincil) lenfödem: Lenf düğümlerinin veya kan damarlarının yapısal olarak bozulmasına yol açan bu yaralanma, ameliyata veya hastaya bağlı olarak gelişen bir lenfödem türüdür. Bu hastalarda lenfatik sistemi ilgilendiren bozukluklar doğuştan olmayıp sonradan gelişir.

Fil hastalığının teşhisi nasıl konulur?

Ellerinde veya ayaklarında şiş sorunu olan kişilerin, birinci basamak sağlık hizmeti verilen aile hekimliğine gitmelerinde fayda vardır. Buradaki muayene ve takip sürecinin ardından fil hastalığı şüphesi olan hasta, detaylı muayene ve uzman kontrolü için daha üst düzey bir hastaneye sevk edilir. Çoğu durumda lenfödem teşhisi, hastanın ayrıntılı muayenesi ve fizik muayenesinden sonra hastanın alanında uzmanlaşmış bir doktor tarafından konulabilir. Gerekirse etkilenen uzuv üzerinde ölçümler yapılarak veya muhtemelen hastalığı tanımlamak için kan testleri uygulanarak değerlendirilebilir. 

Fil hastalığı tanısında kullanılabilecek bir diğer teknik olan biofouling uygulaması ile vücudun belirli bölgelerine elektrot adı verilen küçük metal cihazlar yerleştirilir. Bu minik elektrotlar, vücuda kişinin algılayamayacağı hafif elektrik akımları vererek akım değişikliklerini düzeltir ve dokularda ne kadar sıvı biriktiği hakkında bilgi verir. Fil hastalığı tanısında çeşitli tıbbi görüntüleme teknikleri de kullanılabilir. Radyografi adı verilen bir yöntemle, özel bir tarayıcı kullanılarak vücuda radyoaktif bir boya enjekte edilir. Bu sayede boyanın lenfatik sistemdeki hareketi incelenerek lenfatik tıkanıklık alanları ve sıvı hacmi hakkında bilgi alınabilir. 

Manyetik rezonans (MR), bilgisayarlı tomografi (BT) ve ultrason, hastalık tanısında yol gösterici olarak kullanılabilecek diğer görüntüleme teknikleridir. Yapılan tüm testler, hastalıktan etkilenen bölgenin net bir şekilde görüntülenmesi ve uygun tedavinin belirlenmesi için çok önemlidir. Fil hastalık tanısı alan bireylerde hastanın yaşı, hastalığın yaygınlığı ve günlük hayatta neden olduğu olumsuzluklar birlikte değerlendirilir ve lenfödem tedavisinin süresi uzatılır.

Fil hastalığının tedavisi

Günümüze kadar fil hastalığının tedavisi için henüz kesin bir yöntem bulunamadı. Ancak lenfatik sistemdeki sıvının dolaşımını kolaylaştırarak ve hızlandırarak hücreler arasında sıvı birikimini en aza indiren tedaviler uygulanarak hastalığın yol açabileceği ciddi problemlerin önüne geçilebilir. 

Bu amaçla kullanılan tedaviye, dekonjestan lenfadenektomi ismi verilir. Fil hastalığı tedavisi olarak tanımlanabilecek bu uygulama, lenfödemi ortadan kaldırmak için değil, lenfödemin neden olduğu komplikasyonları yönetmek için yapılan bir uygulamadır. Kompresyon (sıkıştırma) giysileri yardımı ile etkilenen uzuvdan sıvının alınması ve pulpanın küçültülmesi sağlanır.

Tedavi sırasında bir dermatoloğa danışarak cildin gerekli özeni göstermesi ve temizlenmesi önerilir. Bu sayede lenfödem şiddetini artırabilecek enfeksiyonları olan kişilerde elimine edilir, bazılarında ise enfeksiyonla mücadele için profilaksi (koruyucu tedavi) uygulanır. Etkilenen ekstremitelerin(uzuvların) kaslarının düzenli ve sürekli egzersizi ile lenfatik drenaj daha etkili hale gelir. Hastanın yanına uygun bir egzersiz planı belirlenir ve buna göre uyarlanması önerilir. Manuel lenfatik drenaj olarak da bilinen özel bir masaj tekniği kullanılarak, irin çıkarılması için lenfatik sistemden sıvı akışı ayarlanabilir. 

Tüm bu teknikler, hastanın günlük hayatını büyük ölçüde kolaylaştıracak ve daha rahat bir yaşam sürmesini sağlayacaktır. Hastalığın sebep olduğu çirkin görüntü, birçok hastada psikolojik sorunlara neden olduğu için gerekli görüldüğünde hastalar bir psikiyatrist ve psikoloğa sevk edilmelidir.

Şüpheli durumlarda lenfödem semptomlarına benzer sorunlar yaşanırsa hemen bir sağlık kuruluşuna giderek kapsamlı bir muayene yaptırılması gerekir. Hastalık teşhis edilirse, doktorun izleyeceği tedavinin şartlarını yerine getirerek daha ciddi sorunlar yaşamadan hastalık ortadan kalkabilir.