Uzaydaki Kirliliğin Önüne Geçebilmek İçin İlk Adım Atıldı: 5 Yıl Kuralı

Her geçen gün artan uzay uyduları ve uzay roketleri, uzayda bir kirliliğe sebep olmaktadır. Bu uyduların bazıları artık işlevsiz olmasına rağmen geri getirilmiyorlar. Kullanımı pasif hale gelen ölü uydular uzayda bir çöplük yaratmaktadırlar. Uyduları yörüngelere fırlatılan uzay roketlerinin parçaları da uzayda kirliliğe yol açmaktadır.

Bunların dışında; somunlar, cıvatalar, çıkarılıp takılabilen bağlantı kabloları, sökülebilir bağlantı parçaları gibi cisimler de uzay boşluğunda süzülmekteler. Bu çöplük her geçen gün bünyesine yeni tornavidalar ve çöp torbaları ekleyerek büyümekte. Uzay araçlarının dış yüzeyinden kopup uzayın sonsuzluğuna karışan boya parçalarının bile önüne geçilmesi gerekmektedir.

Uzaya giden insanların uzay araçlarının dışarısına bıraktıkları donmuş idrar yığınlarının yarattığı kirlilik de önlenmelidir. Aksi takdirde, uzayın geri dönüşü olmayacak şekilde bir hasar alması kaçınılmaz olacaktır. 

Her geçen gün büyüyen uzaydaki çöp yığınına karşı ilk adım ABD Federal İletişim Komisyonu tarafından atıldı. ABD Federal İletişim Komisyonu, düşük Dünya yörüngesinde yer alan uzay çöplüğü ile ilgili harekete geçme niyetinde olduğunu belirtti. Ars Technica tarafından bildirilenlere göre, kabul edildiği takdirde uzay çöpleriyle ilgili yeni bir kural uygulanacak.

Bu kural, uzaydaki çöplerin ne kadar süre uzayda kalabileceğini belirlemede kriter olarak kabul edilecek. 5 Yıl Kuralı olarak anılan bu yeni kural ile, durağan olmayan ölü uyduların uzayda ne kadar kalabileceği belirlenecek. Bu yeni kurala göre durağan olmayan ölü uydular için bir son tarih saptanacak. 

1990 senesinde yayınlanan NASA yönergeleri kapsamında, ölü uzay uydularının 25 sene içerisinde yörüngeden çıkarılması gerekiyor. Herhangi bir zorunluluğun olmadığı bu yönergeye ise uyan şirket ve insan sayısı neredeyse sıfır. İsteğe bağlı olarak, ılımlı bir tavsiye olarak NASA tarafından yayınlanan yönerge pek de işe yaramamakta. 

ABD Federal İletişim Komisyonu ise ölü uyduların en kısa sürede yörüngeden çıkarılmalarının önemli olduğunu düşünmekte. ABD Federal İletişim Komisyonu, beş yıllık bir kuralın kabul edilmesi için hazırlıklara başladı. 5 Yıl Kuralı’nın kabul edilmesi için yapılan teklifte;

Uyduların LEO’da (düşük Dünya yörüngesinde) on yıllar boyunca tutulması, sürdürülebilir değil.

Şu an uzayda ölü uydu olarak mevcut bulunan uydular ise, ABD Federal İletişim Komisyonu’nun yönergelerinden muaf tutulacak. 5 Yıl Kuralı için oylamanın yapılması talebi, 29 Eylül’de gerçekleşecek. 29 Eylül’de gerçekleşecek oylamadan sonra eğer kural yürürlüğe girerse, iki yıllık bir kazanılmış hak döneminin olması önerilecek. Bu süre ise, daha önceden gelecekte fırlatılması planlanmış uzay araçları için düşünülmüştür.

Gelecek planlarında uzaya uydu fırlatma onayı alan kuruluşlara bir imha planı şansı sunmak için böyle bir süre düşünülmektedir. ABD Federal İletişim Komisyonu, NASA’nın 5 senelik sınırlamanın CubeSat görevlerini etkileyeceğini söylemesine de cevap verdi. Verdiği cevapta, NASA’nın endişelerini anladıklarını ve duruma göre bir feragat ihtimalinin de göz önünde bulundurulacağını belirtti. 

5 Yıl Kuralı’nın teklifi, düşük Dünya yörüngesindeki ölü uyduların sayısını, ciddi oranda azaltacak. Kuralın yürürlüğe girmesi ile önümüzdeki birkaç sene içerisinde düşük Dünya yörüngesindeki çöpler azalacak.

SpaceX, Amazon ve OneWeb gibi büyük şirketlerin de katkıları ile, 2025 senesine kadar çok fazla yeni uydu uzaya gönderilecek. 2025 senesine kadar uzayda beklenen yeni uydu sayısı 18.000 civarında. Bu kadar fazla uzay uydusunun oluşturacağı çöplük ise korkunç boyutta olacaktır. Bu sayıda uydu grubu ise geceleri gökyüzünün rahatça izlenmesinin önüne geçecektir.

Aynı zamanda olası bir uydu çarpışması ihtimali de oldukça artacaktır. Bütün bunlara ek olarak, uzay kirliliğinin insanoğlunun geleceğini nasıl etkileyeceğine dair de ciddi endişeler duyulmakta. Bu endişeler sebebi ile sunulan 5 Yıl Kuralı teklifinin uygulanıp uygulanmayacağı ise 29 Eylül’den sonra belli olacak. 

Uzayda en fazla uydusu bulunan ülkeler

Amerika Birleşik Devletleri bilim savunma kuruluşu The Union of Concerned Scientists’ten alınan verilere göre 830 uydu ile ABD, uzayda en çok uydusu olan ülke. İkinci sırada ise 280 uydu ile Çin yer almakta. Uzayda en çok uyduya sahip olan üçüncü ülke ise 147 uydu ile Rusya olarak listede yer almakta. İlk üçteki ülkelere bakıldığı takdirde, ABD’nin diğer ülkelere ciddi bir fark attığı göze çarpmakta. 

Dünyanın en güçlü ülkeleri arasında uzay uydu yarışları devam etmekte. Türkiye en az uyduya sahip olan ülkelerden biri olarak, bu yarışa katılamamaktadır. Türkiye’nin uzayda 3’ü haberleşme uydusu, 3’ü gözlem uydusu olmak üzere toplam 6 uydusu bulunmaktadır.

2022 senesindeki veriler ışığında en fazla uydusu bulunan ülkeler şu şekilde sıralanmaktadır: